Skoki rozwojowe – czym są i jak je rozpoznać?
„Skok rozwojowy” to pojęcie, które nie mówi nic osobom nieposiadającym dzieci, a u świeżo upieczonych rodziców wzbudza strach, a nawet przerażenie. Nie ma w tym jednak nic dziwnego – dni lub tygodnie, kiedy następuje skok rozwojowy kojarzą się opiekunom maluchów z płaczem, marudzeniem przy piersi, złym humorem dziecka i nieprzespanymi nocami, po których następują dni wypełnione noszeniem i bujaniem na rękach szkraba nieodstępującego rodziców ani na krok.
Zacznijmy jednak od początku. Czym jest skok rozwojowy? Najprościej mówiąc, jest to moment nabycia przez dziecko nowych umiejętności z różnych obszarów rozwoju. Najczęściej niemowlę z dnia na dzień zaskakuje swoich rodziców całą gamą nieznanych dotąd zdolności, np. zaczyna wyciągać rączki i powtarzać proste sylaby, typu „mamama”. W czym więc problem? Otóż chwila nabycia wszystkich tych umiejętności poprzedzona jest trwającym od kilku dni do nawet kilku tygodni okresem niezadowolenia malucha, który potrzebuje stałej obecności rodzica.
Taki skokowy rozwój dziecka wynika ze specyfiki dojrzewania układu nerwowego. Nagle maluch zaczyna odbierać nowe bodźce, których nie potrafi jeszcze przetworzyć i zauważa zupełnie inne rzeczy w otaczającym go świecie. Natłok docierających do dziecka nieznanych sygnałów jest dla niego przytłaczający, budzi niepokój, lęk i dezorientację. Nic więc dziwnego, że niemowlę staje się płaczliwe i stale szuka bliskości rodzica kojarzącej się z bezpieczeństwem i spokojem.
Skoki rozwojowe w pierwszym roku życia dziecka
W pierwszym roku życia dziecka wyróżniamy aż 7 skoków rozwojowych:
- Pierwszy skok rozwojowy – 4-5 tydzień życia: noworodek staje się niemowlęciem! Zaczyna się uśmiechać, skupia wzrok na twarzach bliskich i podejmuje usilne próby utrzymania w górze główki podczas leżenia na brzuszku.
- Drugi skok rozwojowy – 7-9 tydzień życia: maluch zaczyna rozumieć powtarzalność czynności, sprawniej i intensywniej się porusza, wydaje różne dźwięki oraz doskonali umiejętności z pierwszego skoku: kontrolę główki i skupianie wzroku.
- Trzeci skok rozwojowy – 10-12 tydzień życia: dziecko zauważa różnice w natężeniu dźwięku i światła, skoordynowane ruchy pozwalają mu na chwytanie zabawek i wkładanie piąstek do buzi, wydaje też coraz to nowe dźwięki i łączy ruch główki z ruchami oczu.
- Czwarty skok rozwojowy – 14-19 tydzień życia: niemowlę wypowiada proste zlepki sylab, np. „bababa”, sięga po zabawkę jedną ręką i przekłada ją do drugiej, sprawnie odwraca się z pleców na brzuch i potrafi protestować, jeśli coś mu się nie podoba.
- Piąty skok rozwojowy – 22-26 tydzień życia: maluch odczuwa lęk separacyjny, odwraca się z brzuszka na plecy, a nawet samodzielnie siada. Coraz sprawniej bawi się zabawkami.
- Szósty skok rozwojowy – 9-10 miesiąc życia: dziecko kategoryzuje przedmioty, rozwija inteligencję i emocjonalność. Jest ciekawe świata i zaczyna go eksplorować próbując stawać przy meblach.
- Siódmy skok rozwojowy – ok. 11 miesiąca życia: niemowlę buduje wieże z klocków, bazgrze kredką, powtarza zasłyszane sylaby i naśladuje odgłosy oraz gesty. Zaczyna stawiać pierwsze kroki i doskonali wspinanie się.
Skoki rozwojowe a kamienie milowe rozwoju dziecka – czym się różnią?
Choć zarówno skoki rozwojowe jak i kamienie milowe związane są z rozwojem dziecka w pierwszych latach życia, to nie można uznać ich za synonimy. Skoki rozwojowe związane są z dojrzałością układu nerwowego, a nabyte w ich trakcie umiejętności pochodzą niemal ze wszystkich obszarów rozwoju. Ich wyodrębnienie ma charakter orientacyjny – nie są używane do monitorowania rozwoju malucha.
Kamienie milowe natomiast to najważniejsze umiejętności, które dziecko powinno nabyć do osiągnięcia pewnego wieku i w określonej kolejności. Zostały one opracowane, by móc precyzyjnie śledzić rozwój maluchów w poszczególnych obszarach:
- motoryka duża
- słuch i rozwój mowy
- wzrok i motoryka mała
- zachowanie, rozwój socjalny i rozwój funkcji psychicznych.
Wynika z tego, że na podstawie „zaliczania” przez dziecko kolejnych umiejętności z każdego obszaru możemy stwierdzić, czy rozwija się ono prawidłowo lub wyłapać ewentualne odchylenia od normy.
Jakie są kluczowe umiejętności w poszczególnych obszarach? Poznaj najważniejsze kamienie milowe w rozwoju dziecka.
Jak wspierać dziecko w trakcie skoków rozwojowych?
Nie ma jednej złotej zasady, która byłaby pomocna podczas skoku rozwojowego u niemowlaka. Każde dziecko przeżywa ten okres w inny sposób i może potrzebować innego rodzaju wsparcia od rodziców i opiekunów.
Kiedy zauważymy, że niemowlę wchodzi w okres skoku rozwojowego, warto ograniczyć ilość towarzyszących mu bodźców, by nie dostarczać mu nadmiaru wrażeń. Zrezygnuj z wyjść w zatłoczone i głośne miejsca, np. do supermarketu, nie używaj perfum o nowym zapachu, przełóż na inny termin wizyty obcych dla dziecka osób. Postaraj się też zapewnić maluchowi znany, powtarzalny rytm dnia, wybieraj jego ulubione aktywności i zabawy. Zawczasu wypróbuj różne metody na ukojenie i wyciszenie dziecka – może sprawdzi się tu przytulenie ulubionej zabawki, dźwięk pozytywki lub delikatne głaskanie po plecach?
Przede wszystkim jednak uzbrój się w cierpliwość – skok rozwojowy minie samoistnie tak nagle, jak się pojawił. W tym trudnym okresie staraj się zapewnić maluchowi tyle swojej bliskości, ile tylko możesz. Staraj się przytulać go, pocieszać w płaczu i towarzyszyć mu w trudnych emocjach, których dziecko jeszcze nie rozumie.