Historia i symbolika Ołtarza Wita Stwosza
Kim był Wit Stwosz?
Wit Stwosz to jeden z najwybitniejszych rzeźbiarzy późnego gotyku, którego twórczość do dziś budzi podziw i zachwyt. Urodził się około 1448 roku w Niemczech, prawdopodobnie w Norymberdze. Jego niezwykły talent rzeźbiarski i malarski sprawił, że stał się jednym z najważniejszych artystów swojej epoki.
Jego największym dziełem jest Ołtarz Mariacki, który stworzył na zamówienie Rady Miasta Krakowa w drugiej połowie XV wieku. Pracując nad nim przez około 12 lat, wykonał dzieło, które do dziś uchodzi za jedno z najwspanialszych osiągnięć sztuki sakralnej w Europie.
Po zakończeniu pracy w Krakowie wrócił do Norymbergi, gdzie kontynuował swoją działalność artystyczną. Niestety, pod koniec życia popadł w poważne problemy prawne – został oskarżony o fałszowanie dokumentów finansowych i skazany na tortury. Choć udało mu się przeżyć, resztę życia spędził w cieniu swoich dawnych sukcesów.
Dlaczego powstał Ołtarz Wita Stwosza?
Ołtarz został zamówiony przez Radę Miasta Krakowa i miał być główną ozdobą Kościoła Mariackiego. W tamtym czasie Kraków był jednym z najważniejszych miast Europy Środkowej, a jego elity chciały podkreślić swój prestiż poprzez dzieło sztuki dorównujące największym katedrom Zachodu.
Zadanie stworzenia ołtarza powierzono Witowi Stwoszowi, który zyskał już uznanie jako utalentowany artysta. Prace nad dziełem trwały od 1477 do 1489 roku i pochłonęły ogromne środki finansowe. Wykonanie rzeźb i detali było wyjątkowo czasochłonne, ponieważ każdy element musiał być rzeźbiony ręcznie, a następnie polichromowany i złocony.
Ołtarz miał nie tylko funkcję religijną, ale również symboliczną – podkreślał potęgę Kościoła i bogactwo Krakowa. Był także wyrazem ówczesnych przekonań o roli sztuki w głoszeniu wiary i ilustrowaniu biblijnych historii w sposób dostępny dla wiernych.
Czas powstawania dzieła i użyte techniki
Praca nad Ołtarzem Mariackim trwała około 12 lat, co świadczy o niezwykłej precyzji i kunszcie artystycznym Wita Stwosza. Artysta wykorzystał kilka różnych rodzajów drewna:
- Drewno lipowe – użyte do rzeźb, ponieważ było miękkie i pozwalało na precyzyjne modelowanie detali.
- Drewno dębowe – wykorzystane do elementów konstrukcyjnych, zapewniających stabilność.
- Drewno modrzewiowe – zastosowane w częściach wewnętrznych, ponieważ było odporne na wilgoć i insekty.
Po wyrzeźbieniu figur były one polichromowane (malowane) oraz złocone. W tamtych czasach złocenie było niezwykle kosztownym procesem – do Ołtarza Wita Stwosza zużyto dużą ilość złota, co dodatkowo podkreślało jego wartość.
Symbolika rzeźb i ukryte przesłanie
Ołtarz składa się z trzech części – centralnej oraz dwóch skrzydeł, które można otwierać i zamykać. Główna scena przedstawia Zaśnięcie Najświętszej Maryi Panny, otoczonej przez apostołów.
Warto zwrócić uwagę na niezwykle realistyczne detale postaci – każda rzeźba jest wyjątkowa, a twarze apostołów wyrażają głębokie emocje. Według niektórych źródeł Wit Stwosz nadał niektórym postaciom rysy swoich współczesnych, a nawet umieścił swój autoportret w jednej z rzeźb.
Sceny boczne ukazują epizody z życia Maryi, natomiast predella (dolna część ołtarza) zawiera przedstawienia jej rodziny. Cała kompozycja jest przykładem doskonałej narracji wizualnej, w której każdy element ma swoje znaczenie i odnosi się do biblijnych wydarzeń.
Niezwykłe ciekawostki i burzliwe losy ołtarza
Kradzież Ołtarza Wita Stwosza podczas II wojny światowej
Jednym z najbardziej dramatycznych momentów w historii ołtarza była jego kradzież przez Niemców podczas II wojny światowej. W 1939 roku, tuż po zajęciu Krakowa, hitlerowcy rozpoczęli rabunek dzieł sztuki, a Ołtarz Wita Stwosza był jednym z ich głównych celów.
W 1940 roku dzieło zostało rozebrane i wywiezione do Niemiec, gdzie trafiło do zamku w Norymberdze. Przez kilka lat pozostawało w ukryciu, aż do końca wojny, kiedy odnaleźli go alianci. Dzięki staraniom polskich historyków sztuki udało się odzyskać ołtarz i w 1946 roku przywrócono go do Krakowa, gdzie poddano gruntownej konserwacji.
Czy w Ołtarzu znajduje się ukryty autoportret Wita Stwosza?
Według legendy Wit Stwosz umieścił swój autoportret w jednej z rzeźb. Nie jest to jednak potwierdzone w dokumentach historycznych, choć niektórzy badacze sugerują, że artysta mógł uwiecznić siebie w jednej z postaci apostołów.
Podobne praktyki były popularne w średniowieczu – wielu mistrzów dodawało do swoich dzieł symboliczne detale, które miały osobiste znaczenie.
Jak często otwiera się Ołtarz Wita Stwosza?
Ołtarz jest otwierany codziennie w określonych godzinach, aby turyści mogli podziwiać jego wnętrze. W dni powszednie zazwyczaj otwierany jest około południa, natomiast w niedziele i święta można go zobaczyć w pełnej okazałości podczas mszy.
Dlaczego Ołtarz Wita Stwosza jest wyjątkowy?
Ołtarz Mariacki to nie tylko dzieło sztuki sakralnej, ale również arcydzieło rzeźby późnogotyckiej. Jego niezwykłość wynika z kilku czynników:
- Monumentalne rozmiary – wysokość wynosi aż 13 metrów, co czyni go największym gotyckim ołtarzem w Europie.
- Realizm postaci – ekspresja twarzy i detale anatomiczne są niezwykle dokładne.
- Złożona narracja biblijna – ołtarz ukazuje historię Maryi w dynamiczny i przemyślany sposób.
- Wykorzystanie drogocennych materiałów – drewno lipowe, złocenie i polichromia podkreślają prestiż dzieła.
Dzięki swojemu unikalnemu stylowi i bogatej symbolice, Ołtarz Wita Stwosza pozostaje jednym z najcenniejszych zabytków sztuki sakralnej na świecie i niezmiennie przyciąga turystów oraz miłośników historii sztuki.