Odsetki umowne, czy to za opóźnienie, czy naliczane z innego powodu, mogą zostać przez strony ustalone na różnym poziomie, w zależności od szczegółów sytuacji. Są jednak również takie odsetki, których wysokość jest narzucana z góry, a mianowicie odsetki ustawowe.
Jednocześnie nie mają one w pełni stałego charakteru – mogą w pewnych sytuacjach wzrastać lub spadać. Wyjaśniamy, co dokładnie wpływa na ich wysokość.
Kiedy odsetki ustawowe mają znaczenie?
Można przejść przez życie, nie mając osobiście do czynienia z odsetkami ustawowymi, czy to jako wierzyciel, czy dłużnik. Z reguły bowiem kwestia odsetek, a właściwie oprocentowania, według którego będą one naliczane, jest wyraźnie ustalona w umowie. Zdarza się jednak, że na przykład umowa została zawarta ustnie i niezbyt szczegółowo bądź też po prostu popełniono pomyłkę i zapomniano o umieszczeniu w niej odpowiednich ustaleń.
W takich właśnie sytuacjach znaczenia nabierają odsetki ustawowe. Ogółem mówiąc, stosuje się je wtedy, kiedy pojawia się konieczność naliczenia odsetek, a strony nie poczyniły między sobą zawczasu odpowiednich ustaleń. W ten sposób chroniony jest zarówno dłużnik (ponieważ nie musi obawiać się zbyt dużych odsetek), jak i wierzyciel (który zyskuje prawo do określonych odsetek mimo, że nie wskazał ich wysokości w umowie).
Można wyróżnić trzy rodzaje odsetek ustawowych, a mianowicie odsetki za opóźnienie w transakcjach handlowych, odsetki za opóźnienie w spełnieniu świadczeń pieniężnych (np. niezapłacenie raty na czas) oraz odsetki należne od sumy pieniężnej (za samo udzielenie pożyczki).
Od czego zależy wysokość odsetek ustawowych?
Nie mogła zostać ustalona prawnie jedna, stała wysokość odsetek ustawowych – w takiej sytuacji ciągle trzeba byłoby ten przepis nowelizować, wraz ze zmieniającą się sytuacją gospodarczą.
W związku z tym zastosowano inne rozwiązanie, a mianowicie stworzono wzór, według którego obliczana jest wysokość odsetek ustawowych w danym momencie. Składa się on zawsze z sumy stawki podstawowej (dokładnie określonej w przepisach) i stopy referencyjnej NBP, która może być obniżana lub podwyższana przez Radę Polityki Pieniężnej w razie potrzeby.
Można więc powiedzieć, że odsetki ustawowe zależą w dużej mierze od bieżącej wysokości stopy referencyjnej. Stopa ta jest zaś wskaźnikiem najniższej ceny, po jakiej Narodowy Bank Polski w danej chwili organizuje na rynku międzybankowym różnego rodzaju operacje otwartego rynku.
Odsetki ustawowe – wzory
Dla odsetek za opóźnienie w transakcjach handlowych odpowiedni wzór można znaleźć w ustawie o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych, zaś dla pozostałych dwóch przypadków potrzebne informacje znajdują się w Kodeksie cywilnym.
Dokładniej mówiąc, za opóźnienie w transakcji handlowej wzór wygląda następująco: stopa referencyjna Narodowego Banku Polskiego + 10% (lub 8%, jeśli dłużnikiem jest podmiot publiczny będący podmiotem leczniczym).
Obliczając odsetki za opóźnienie w spełnieniu świadczeń pieniężnych do aktualnej stopy referencyjnej NBP trzeba dodać 5,5%. W przypadku odsetek należnych od sumy pieniężnej (mimo braku opóźnienia) należy zaś dodać do stopy referencyjnej 3,5%.